انــتقال گــاز به نقاط دوردست، هـــمواره با مــشکلات فراوانی روبه روبوده است. امــروزه فـــناوری ال.ان.جـــــی به عنوان راهکاری بسیار اقتصــادی و قــابل اطمیــنان در ایـن زمینه مطرح است، اما پیشرفت های اخیر در زمینه استفاده ازسایرفناوری ها نیز سبب شده است که استفاده از روش هایی نظیر CNG(گاز طبیعی فشرده شده) و هیدرات هم به عنوان راه حلی برای انتقال گاز به مناطق طولانی مطرح شوند.

بدون شــک گاز طبیعی منبع مهم تامین انـرژی در قــرن جدید است. امروزه فناوری های بسیاری برای استحــصال، انتقال و بــه کارگیری از منابـع گازی رشــد یافته اند. توسعه سریع صنعت گاز نیز از فناوری های مهمی تأثیرپذیرفته است که ازاواسط قرن بیستم مطرح شده اند. انتقال گاز طبیعی به واسطه مــاهــیـت گــازی آن بــا دشواری روبه رو است و حتی استفاده از ساده ترین روش انتقال یعنی خطوط لوله درفواصل طولانی با مشکلات زیادی روبه رو می شود. باتوجه به توانایی های موجود فناوری برای انتقال گاز به منـاطق دوردست، روش ال.ان.جی یا گاز طبیعی مایع شده به عنوان یک روش اقتصادی، توانسته است دشواری حمل گاز را تا حد زیادی برطرف سازد. برخی از کارشناسان تبدیل گاز به فرآورده های مــایــع (GTL) را نیــز راهــکاری مناسب برای انتقال گاز به بازارهای دوردست بیان می کنند، زیرا معتقدند با این که هنوز فناوری یا تبدیل گاز به فرآورده های مایع به طور گسترده مورد استفاده کشورهای دارنده گاز قرار نگرفته ،اماحمل فرآورده های مایع به بازارهای مصرف بسیار ساده تر و کم هزینه تر از روش تبدیل ال.ان.جی است.

درفناوری GTL، گاز طبیعی در یک رشته فعل و انفعالات شیمیایی به مایعات میان تقطیر هیدروکربوری مانند نفتا، سوخت جت، دیزل و پایه های روغنی و...تبدیل می شود.دراین روش،گازطبیعی نخست به گازهای سنتز منوکسید کربن وهیدروژن تبدیل می شود،سپس دریک رشته واکنش های شیمیایی تحت تاثیر بــستر کاتالیستی محصولات هیدروکربوری مایع که در حال حاضر دارای بازار خوبی هستند، تولید می شوند.

علاوه بر آن، فرآورده های مـایع گاز را به آسانی می توان در بازار مصرف به فروش رساند، ولی به دلیل نوع خــاص تقاضای ال.ان.جی که به تــاسیسات دریـافــت خـاصی نیازمند است، فروش ال.ان.جی همواره با دشــواری بـیشتری روبه رو است. به واسـطه هزینه های بالا برای انتقال گاز طبیعی در هر یـک از فناوری های گفته شده، تحقیق و پژوهش برای یافتن راهکارهای دیگرهمواره ادامه دارد.اگرچه هنوز استفاده از فناوری GTL در جـهـان گـستـرش زیـادی نـیـافـتـه، سـرمـایه گذاری قــابل توجه کشورهای صاحب منابع گاز هـمانند قــطـر، برای استفاده از این فناوری، نشانگر توسعه و سودآوری این فناوری در آینده ای نزدیک است.

فـنـاوری GTL بـا پیشینه بیش از 70 سـال، در مقیاس تجاری هنوز درآغازراه توسعه قراردارد.فناوری تبدیل گازبه فرآورده های مایع گرچه بـرای بسـیـاری از تـوسعه دهندگان عمده این فناوری، مانند شل، ساسول، اکــسون مــوبیل و سـنترلیوم شناخته شده است، اما تعداد واحدهای بزرگ تجاری درجهان در این زمینه بسیار محدود و امروزه مقدار کمی از منابع مالی موسسه های بزرگ به این امر اختصاص یافته است.

علاوه بر فناوری های ال.ان.جی وGTL، فناوری CNG و هیدرات نیزممکن است بتوانندبه عنوان راهکاری مناسب وارزان برای انتقال گاز مــطــرح شـوند. فناوری CNG ، برای انتقال گاز طبیعی در مسافت های طولانی، قابلیت مهمی به شمارمی روند.CNG رامی توان در کشتی های مخصوصی ذخیره، سپس به مقاصد مـورد نـظر حـمـل کرد. اگـر چه یک کشتی حامل CNGنمی تواندگازرا به مقادیر بارگیری شده در کشتی های LNG انتقال دهد، ولی روش مـایـع سازی همچنین تبدیل مجدد به گاز در فــنــاوری CNG آســان تـر و بـسـیـار کــم هـزینه تر از ال.ان.جی است. ذخیره سازی گازدرکشتی هایCNGبه صورت نگهداری گازدرلوله های بـا تــحمل فشار 3000-1500 پی.اس.آی و به قطر 18 تا 36 اینچ است.

این لوله ها که به صورت افقی و عمودی در کشتی تعبیه شده اند، توانایی ذخیـره سـازی مقادیر زیادی گاز را در خود دارند. برای کاهش خطرهای احتمالی، دمای این لوله‌ها در 20- درجه سانتی‌گراد حفظ می‌شود. به دلیل فشاربالای CNG در مخازن لوله‌ای شکل، بالابودن احتمال خطر انفجار، ازمشکلات اساسی عملی نشدن کاربردوسیع فناوریCNGدرجهان است. امروزه استفاده از تکنیک های جـدید در سـاخت کشـتی های CNG یعنی به کارگیری لوله هایی به قــطــر 6 اینچ که به صورت قرقره های بزرگ درون کــشــتـی تـعبـیه مـی شوند، پیشنهاد شده است. این کشتی ها توانایی ذخـیره سازی بیشتری از گــاز را در خـود دارند. فـنـاوری CNG بــرای انتقـال گاز مخازن آب های عمیق که انتقال گاز آنها با استفاده از خط لوله به ساحل با دشواری و هزینه بالا روبه رو است، می تواند کاربرد یابد.

سادگی فرآیند تولیدCNG و فناوری ساده تر ساخت کشتی های حمل آن نسـبـت به ال.ان.جـی، طــرح های CNG را به عنوان گزینه ای بالقوه برای انتقال گازمطرح کرده است.باتوجه به شرایط موجودفناوریCNG، استفاده از آن تنها برای انتقال گاز تا فواصل 2500 مــایل مطمئن به نظر می رسد. تحقیقات در زمینه استفاده از فــنـاوری CNG برای انتقال گاز طبیعی در کشورهای آمریکا و استرالیا همچنان ادامه دارد.

فناوری CNG در صورت کاهش دادن خطر انفجار در هنگام انتقال آن، مـی تواند رقیبی برای فناوری LNG در فواصل کوتاه تر باشد. برای کـشـورهایی همانند کشور ما که دارای ذخایر عظیم گازی است، تحقیق و تـوسـعـه در زمینه طرح های GTL و CNG به عنوان راهکارهای جدید انتقال گاز، در تحقیق و پژوهش صنعت گاز می تواند به شمار رود.

توســعـه و تـوجـه بیشتر به ایـن فناوری ها و به ویژه فناوری GTL در کشور می تواند بازارهای صادراتی گاز را به همراه داشته باشد. یکی از عوامل موثر در میزان سرمایه گذاری دربخش GTL در ایران، وجود تــوانمندی هـای فنی و مهندسی بالقوه در صنایع نفت و گاز این کشور، به لحاظ مدیریتی و فنی است. در حـدود دو سوم ماشین آلات و مخازن مورد کاربرددریک واحد تولیدیGTL را در صنایع نفت و گاز ایران می توان یافت. از طــرفی از لحـاظ نیروی انسانی ماهر و متخصص، شرکت های مهندسان مشاور ایران تاکنون دو واحد تولیدی متانول و یک واحد تولیدی MTBE را بدون کمک شــرکت های خارجی به پایان رسانده اند و یا در حال تکمیل آنها هستند.به همین دلیل، این اعتقاد که انجام مهندسی تفصیلی پروژه هایGTLدرایران باقیمتی کمتراز نصف عرف جهانی امکان پذیر است، دور از ذهن نخواهد بود.درضمن وجود نیروی انسانی آموزش دیده درایران می تواندهزینه های عملیاتی یک واحدتولیدی GTL را به میزان قابل ملاحظه ای در قیاس با دیگر نقاط جهان کاهش دهد.

وجود مخازن عظیم گازی یکی ازعـوامل اسـاسی در اقتصادی بودن یک طرح GTL است. برای مثال مـیـزان گاز مورد نیاز برای یک واحد تولیدی GTL به ظرفیت70 هزاربشکه در روز و به مدت 25 سال حدود 5/5 تــریـلـیـون فـوت مکعب است.منطقه ویژه اقتصادی پارس جنوبی در بندر عسلویه و میدان های،نارو کنگان در نزدیکی پارس جنوبی، یکی از مناسب ترین مراکز برای ساخت واحد تولیدی GTL است.

ویژگی های فناوری GTL برای ایران

در دهه اخیر، مخازن گــازی مـتمرکز، عظیم و متعددی در آب های خلیج فارس و در مناطق جنوبی ایران کشف شده اند.بسیاری از این میدان ها، هنگام فعالیت های اکتشافی شرکت ملـی نفت ایران و شرکت های بین المـلـلی خـارجـی برای یافتن مـیـدان های نفتی جدید به اثبات رسیده اند.هم اکنون احتمال اکـتـشـاف های جــدیـد دیگری از مخازن گازی متمرکز در نواحی خشک و در آب های دریای خزر و خلیج فارس، وجود دارد.
بهـــره گــیری از فناوری GTL برای تحرک بخشیدن به صادرات گاز و تولید محصـولات سوختی با کیفیت بالا از جمله هدف هایی است که ایران نباید حـتـی یـک لـحـظه از آن غافل باشد. واقع شدن این میدان های گازی نزدیک به آبراه ها و در فاصله کمی از خشکی یکی از عواملی است که پروژه های صــادراتی گــاز طبیعی را به شکل GTL و LNG اقتصادی می کند. یکی دیگر ازویژگی های اجرای پروژه های GTL در ایران این است که صرفــنظرازسهم ایران درسازمان کشورهای صادرکننده(اوپک) می توان از مایـعات میان تقطیری برای مصارف داخلی به جای نفت خام بهره برد؛ازاین روبه همان میزان،نفت خام صادراتی ودرآمد ملی افزایش می یابد.سهم تخصیصی ازسوی اوپک براساس تولیدات کشورهای عضو اوپک تـعیین می شــود؛ از این رو اگر ایران بتواند تولیدات نفت خام خود را از این طریق افزایش دهد، سهم آن نیزبیشتر از میزان صادرات کنونی خواهد بود. از لحاظ مقدار، تولید هر بشکـه محصولات فناوری GTL دو بشکه نـفـت خـام برای صـادرات را در پی دارد. بنابراین با توجه به روند روبه رشد مصرف آینده محصولات سوختی برای ایران،استفاده از GTL لازم و ضروری به نظر می رسد.
www.assaluyeh.com